دبستاني ها چه بخورند؟ (3)

در مقاله قبل در مورد اختلالاتي كه به طور معمول در تغذيه كودكان دبستاني بروز مي نمايند، صحبت كرديم. در اين ارتباط بدخوري، پرخوري، كم خوري و نخوردن صبحانه را مورد بحث قرار داديم. همچنين عوراضي را كه به علت اين اختلالات تغذيه اي در كودكان بروز مي نمايند، بررسي كرديم و اشاره نموديم كه اين اختلالات مي توانند شامل چاقي، كم وزني، لاغري، كمبود رشد و كوتاهي قد، كم خوني، كاهش مقاومت در برابر بيماري ها، كاهش قدرت تمركز و يادگيري، يبوست، كاهش تحرك و شادابي و نيرو و توان كافي جهت جست و خيز و بازي و فعاليت باشند. در مقاله هاي قبل، چاقي، كم وزني و لاغري، كمبود رشد و كم خوني را مورد بررسي قرار داديم و اينك در مورد ساير عوارض ناشي از بدي تغذيه در كودكان و اثرات آن بر سلامت آنان بحث خواهيم كرد.
يكي از مهم ترين اختلالاتي كه به علت بدي تغذيه در كودكان روز مي نمايد و لطمات و زيان هاي فراواني به سلامت آنان وارد مي سازد، كاهش مقاومت در برابر بيماري هاست كه موجب تحمل رنج بيماري، بستري شدن و نهايتا افت تحصيلي به علت عدم حضور در مدرسه و عدم توانايي در درس خواندن در طول مدت بيماري مي شود.
كودكان نسبت به بزرگسالان، حساس تر و آسيب پذير تر هستند و آسان تر و سريع تر از سايرين در معرض بيماري ها قرار مي گيرند.
كاهش قدرت ايمني بدن و پايين آمدن نيروي مقاومت در برابر بيماري ها، از پيامدهاي مهم بدي يا سوء تغذيه و عدم تأمين نيازهاي تغذيه اي مي باشد.
چه كنيم كه كودكانمان را از گزند بيماري و عواقب ناشي از آن در امان نگاهداريم؟
براي رسيدن به اين هدف، لازم است در ابتدا مواد مغذي موثر در حفظ قدرت ايمني را كه از بروز بيماري ها پيشگيري مي كنند، بشناسيم و بدانيم كه اين فاكتورها در كداميك از مواد غذايي موجودند.
به طور كلي، مهم ترين عوامل مؤثر در حفظ قدرت ايمني بدن و پيشگيري از بروز بيماري ها، برخورداري از الگوي غذايي صحيح و تامين نيازهاي تغذيه اي به ميزان لازم و كافي است، ولي برخي از فاكتورهاي غذايي در اين مورد، از اهميت بيشتري برخوردارند كه عبارتند از: انرژي به ميزان لازم و متعادل، پروتئين، ويتامين A، ويتامين C، روي و آهن. در مورد منابع هر يك از اين فاكتورهاي غذايي در شماره هاي قبل مجله به تفصيل بحث شد.
گاه ديده شده كه برخي از كودكان، با وجود آنكه در سال هاي ابتدايي زندگي خود هستند و طبيعتاً در اين سن بايد از هوش، تمركز و حافظه خوبي برخوردار باشند، ولي تمركز و قدرت يادگيري ضعيفي دارند و نمي توانند مطالب درسي را به خوبي درك كنند و به خاطر بسپارند. يكي از عوامل مهم كه موجب اين حالت در كودكان مي شود، افت قند خون است كه عمدتاً به علت نخوردن صبحانه در آنان بروز مي نمايد، اما به طور كلي، تغذيه نادرست و ناكافي از علل اصلي كاهش قدرت يادگيري، تمركز و حافظه در كودكان است. چنانچه كودكان، به ميزان كافي از مواد مغذي موثر در سلامت و فعاليت سيستم عصبي استفاده ننمايند، دچار اختلالات عصبي از جمله عوارض فوق الذكر خواهند شد.
فاكتورهاي غذايي كه در سلامت و فعاليت سلول هاي عصبي مؤثرند، عبارتند از:
«كربوهيدرات ها، ويتامين هاي گروه B، ويتامين C و املاحي مانند يد و آهن».
در مورد منابع غذايي انرژي، ويتامين C و آهن قبلا صحبت شده است. كربوهيدرات ها يا مواد قندي ـ نشاسته اي، چنانچه به ميزان كافي و لازم به بدن كودكان نرسند، عوارض عصبي ايجاد خواهد شد، زيرا انرژي لازم براي فعاليت سيستم عصبي صرفاً از كربوهيدارت ها تأمين مي شود و در صورت كمبود اين ماده مغذي، سلول هاي عصبي نمي توانند كار خود را به خوبي انجام دهند كه از عوارض آن، كاهش قدرت يادگيري و تمركز است، البته بهتر است كودكان از مواد قندي به ميزان زياد استفاده نكنند و مواد نشاسته اي را به ميزان متعادل جانشين مواد قندي نمايند. افراد در مصرف كربوهيدرات ها، موجب افزايش وزن و چاقي مي شود.
ويتامين هاي گروه B كه در حفظ سلامت سيستم عصبي نقش مهمي دارند، در موادي مانند جگر و دل و قلوه، گوشت قرمز، ماهي و مرغ، جوانه ها، حبوبات، سبزيجات و شير و لبنيات وجود دارند. اين گروه از ويتامين ها، علاوه بر آنكه در تشكيل انتقال دهنده هاي عصبي (كه در فعاليت سيستم عصبي مؤثرند) نقش دارند، موجب آزاد شدن انرژي از مواد مغذي انرژي زا مي شوند و در نتيجه انرژي لازم را جهت فعاليت سلول هاي عصبي در اختيار آنان قرار مي دهند.
به اين ترتيب، مي بينيم كه تغذيه كافي و مناسب نه تنها به رشد كامل در كودكان كمك مي كند و در حفظ سلامت آنان موثر است، بلكه در افزايش قدرت يادگيري و موفقيت تحصيلي آنان نيز نقش مهمي دارد.
يكي ديگر از اختلالاتي كه به علت تغذيه غلط در برخي از كودكان مشاهده مي گردد، يبوست است. اين عارضه، به خصوص در شهرهاي بزرگ صنعتي به ميزان گسترده تري شيوع دارد. مهم ترين علت يبوست، مصرف غذاهاي بدون باقيمانده (يعني بدون فيبر غذايي) است.
در جامعه متمدن امروزي، الگوي غذايي كشورهاي از جمله كشور ما دچار دگرگوني وسيعي شده و اكثراً به مواد حيواني يا مواد خوراكي فرآوري شده منحصر گرديده است، بدين معنا كه مصرف انواع سبزي ها و ميوه هاي تازه، حبوبات و لبنيات كاهش چشمگيري يافته و برنامه غذايي افراد، به خصوص كودكان و نوجوانان را عمدتاً غذاهاي آماده و ميان وعده هاي فرآوري شده (كه اكثراً حاوي مقدار زيادي چربي، نمك يا شكر است) تشكيل مي دهد.
مواد گياهي تازه حاوي مقادير قابل توجهي فيبر هستند. فيبر موجب تسريع حركت مواد غذايي در روده ها مي شود و از بروز يبوست پيشگيري مي نمايد، بنابراين كودكاني كه از مصرف مواد خوراكي حاوي فيبر امتناع مي ورزند، معمولا در معرض يبوست قرار مي گيرند.
علت ديگر بروز يبوست، كمبود مصرف آب است. بسياري از كودكان تمايل چنداني به مصرف آب نشان نمي دهند و احتمالاً از دوران طفوليت عادت به مصرف آب نداشته اند، زيرا والدينشان آنان را از ابتدا به مصرف آب تشويق ننموده اند، در حالي كه اهميت مصرف آب كافي در روز، براي همه افراد از جمله كودكان، امري ثابت شده است.
اين سوالي است كه بدون شك در ذهن همه مادران مطرح است و كليه والدين عزيز علاقه مند به يافتن راهي جهت دسترسي به اين هدف مهم و سازنده مي باشند. به خاطر داشته باشيم كه هرگز با اجبار و فشار نمي توان كودكان را تشويق به پيروي از تغذيه صحيح نمود، بلكه اعمال زور و ابراز خشونت، آنان را وادار به لجبازي و ابراز مقاومت در برابر والدين خواهد كرد.
مهم ترين عامل در برقراري عادت غذايي صحيح در كودكان، آشنا كردن آنان با نيازهاي تغذيه اي و تأثير تغذيه در رشد و حفظ سلامتي است. كودكان بايد بدانند كه الگوي غذايي نامناسب و ناكافي موجب بروز اختلالات فراوان در آنان مي شود و اثرات آن ممكن است تا آخر عمر گريبانگيرشان باشد.
كودكان در مورد رشد و قدرت يادگيري خود حساسيت زيادي دارند و بايد آنان را متوجه نمود كه تغذيه غلط و استفاده از مواد فاقد ارزش تغذيه اي كافي مي تواند به رشد و قدرت يادگيري آنان لطمات مهم و گاه جبران ناپذيري وارد سازد. عامل مهم ديگر در برقراري عادات غذايي صحيح در كودكان، وضعيت تغذيه خانواده از دوران خردسالي آنان است. چنانچه والدين و ساير اعضاء خانواده از الگوي غذايي صحيح استفاده نمايند، كودك نيز عادت به مصرف مواد خوراكي با ارزش تغذيه اي بالا مي كند.
معلمين و مربيان مدرسه نيز تأثير زيادي در شكل گيري عادات غذايي صحيح در كودكان دارند، زيرا آنان در هر مورد از جمله تغذيه، الگوهاي مهمي براي كودكان هستند.
مواد غذايي كه در بوفه هاي مدارس به فروش مي رسند، چنانچه مناسب، با ارزش تغذيه اي بالا و بهداشتي باشند، كودكان را به سوي استفاده از الگوي غذايي صحيح سوق مي دهند.
رسانه هاي گروهي از مهم ترين ابزارهاي آموزشي كودكان مي باشند. تبليغات رسانه ها و برنامه هاي آموزشي اين ارگان ها مي تواند موجب برقراري عادات غذايي صحيح و يا غلط در كودكان شود، بنابراين در تهيه اين قبيل برنامه ها، بايد نهايت دقت و مراقبت انجام شود تا مفيد، هدايت كننده و نتيجه بخش باشند و بتوانند گام هاي مؤثري در فرهنگ سازي صحيح تغذيه اي به خصوص در مورد كودكان بردارند. براي اين منظور لازم است اين برنامه ها حتما تحت نظر متخصصين تغذيه تنظيم گردند.
با رعايت نكات فوق مي توانيم مطمئن باشيم كودكانمان با برخورداري از تغذيه صحيح، كافي، متعادل و متنوع، از سلامت كامل برخودار خواهند بود.
منبع: دنياي تغذيه، شماره 91.